یادداشت/
دیپلماسی اقتدار؛ پیام دیدارهای سران منطقه‌ای با رهبر انقلاب
در سیاست خارجی جمهوری اسلامی همواره تلاش مسئولان بر فراهم آوردن امکان همزیستی مسالمت‌آمیز بوده و جهت‌گیری کلی سیاست نظام به سوی گسترش و تقویت روابط بدون تشنج با کشورهای اسلامی و دولت‌های غیر محارب بوده است.
خبرگزاری آنا- گروه سیاست- سیاست خارجی به مجموعه‌ای از تصمیماتی گفته می‌شود که دولت‌ها برای رسیدن به اهداف خود در محیط بین‌المللی با حفظ حاکمیت و در چهارچوب منافع ملی اتخاذ می‌کنند. به عبارت دیگر هر دولت ملتی به عنوان یک بازیگر در صحنه جهانی با دیگر کشورها در ارتباط است و با توجه به منافع مشترک و یا متعارض رفتارهای مختلفی را در قبال آن‌ها نشان می‌دهد که به آن سیاست خارجی می‌گویند.
در روابط بین‌الملل، سیاست خارجی هر کشور از اهمیت خاصی برخوردار است. چرا که در محیط بین‌المللی دوست و دشمن دائمی وجود ندارد و در هر برهه‌ای از زمان با ایجاد شرایط جدید مانند جنگ، خشکسالی، انقلاب، تغییر حاکمان و... در رفتار و مشی کشورها با یکدیگر تفاوت ایجاد می‌شود.
دولتی که بتواند با توجه به هر شرایطی منافع ملی خود را به بهترین وجه ممکن تأمین کند، یک بازیگر موفق در عرصه روابط بین‌الملل خواهد بود البته که این مهم نیازمند سیاست خارجی قوی، فعال و پویا است.
ایران نیز از این موضوع مستثنی نیست و در طول تاریخ کشور ما در مواجهه با کشورهای دیگر سیاست‌های مختلف و متضادی را دنبال کرده است. بعد از انقلاب اسلامی تحول نوینی در مسائل سیاسی ایران اعم از سیاست داخلی و خارجی ایجاد شد.
از آنجایی که امام خمینی (ره) رهبری مذهبی و دارای اندیشه سیاسی مبتنی بر اسلام بودند، ساختار سیاست خارجی جدید کشور بر مبنای التزام به احکام شرع مقدس شکل گرفت. این اصول که امام خمینی بنا گذاشت، از منابع رسمی تصمیم‌گیری در سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران به شمار می‌روند.
از مهمترین اصول سیاست خارجی امام که به یکی از شعارهای اصلی انقلاب نیز تبدیل شد سیاست نه شرقی و نه غربی است: «ملت ایران بدون اتکا به غرب و شرق می‌خواهد روی پای خود بایستد و بر سرمایه‌های مذهبی و ملی خود استوار باشد.»
البته پر واضح است که این تعبیر به معنی قطع روابط با کشورهای دیگر نیست بلکه به معنی حفظ استقلال و عدم وابستگی به دیگران در همه زمینه‌ها است. چرا که امام معتقد به داشتن روابط مسالمت‌آمیز با کشورهای مختلف در چهارچوب مشخص و براساس صلح بودند: «ما صلح می‌خواهیم، خیلی هم ما صلح می‌خواهیم. ما با همه مردم دنیا صلح می‌خواهیم باشیم. ما می‌خواهیم مسالمت با همه دنیا داشته باشیم. ما می‌خواهیم در بین مردم دنیا زندگی بکنیم، لکن آن‌ها نمی‌گذارند.» ایشان پس از پیروزی انقلاب تـمـام تـلاش خـود را بـرای نـوسـازی دیـپـلمـاسـی مـنـطـبـق بـر اصـول و ارزشـهـای اسـلامـی بـه کـار برد.
استقلال، صدور انقلاب، اتحاد امت اسلامی، احترام به حقوق متقابل، نفی ظلم، اصل نفی سبیل، روابط حسنه و مسالمت‌آمیز با دیگران، دفاع از کیان اسلام و مسلمین، سیاست نه شرقی نه غربی، گسترش روابط بر مبنای اسلامی و انسانی و کمک به نهضت‌های آزادی‌بخش در کنار ظلم‌ستیزی و سازش‌ناپذیری، مبارزه و ایستادگی در برابر مستکبران از جمله اصول سیاست خارجی در اندیشه حضرت امام هستند.
بعد از امام خمینی، رهبری انقلاب به دست با کفایت آیت‌الله خامنه‌ای سپرده شد. سـیـاسـت خـارجـی در انـدیـشه سیاسی ایشان دقیقا استمرار سیاست‌های بنیانگذار جـمـهـوری اسـلامـی اسـت.
بـه مـوجب اصل ۱۱۰ قانون اساسی، یکی از مهمترین وظایف رهبری تعیین سیاست‌های کلی نظام پس از مشورت با مجمع تشخیص مصلحت و نیز نظارت بر حُسن اجرای آن سیاست‌ها است، بنابراین تعیین خط‌مشی سیاست خارجی جمهوری اسلامی که جزو سیاست‌های کلی نظام است، مستقیما با مقام معظم رهبری است.
ایـشـان در بـیـان اصـول سـیـاسـت خـارجـی مـعـتـقـد بـه ادامـه خـط امـام و اصـل تغییرناپذیر نه شرقی نه غربی هستند و بر این نکته تأکید دارند که مهم‌تـریـن اصـل در سـیـاسـت خـارجـی مـا، حـمـایـت از هـویـت نـظـام اسـلامـی و پـافـشـاری بر اصـول و ارزش‌هاست.
در انـدیـشـه سـیـاسـی ایشان، سیاست خارجی همواره جایگاه ارزشمندی دارد: «سـیـاست خارجی و دستگاه اداره‌کننده سیاست خارجی در حقیقت نیمی از نظام سیاسی است که رابـطـه و حـدود و مـنـافـع کـشـور را در اقـطـار عـالم دنـبـال می‌کند. هر چه هم که دنیا از ارتباطات بیشتری و نزدیکتری برخوردار بشود، این نـقـش اهـمـیـت بـیشتری پیدا می‌کند. خیلی از مشکلات کشورها را دیپلماسی توأم با ابتکار و اقتدار می‌تواند حل کند. در واقع دیپلماسی ابزار کارآمد اقتدار نظام سیاسی است. اقتدار نظام سیاسی را بیش از بسیاری از دستگاه‌هایی که حافظ و موظف به حفظ امنیت ملی هستند، دسـتـگـاه دیپلماسی و اداره‌کننده سیاست خارجی می‌تواند به عهده بگیرد و تحقق ببخشد.»
در دیـدگـاه رهـبـری سـیـاسـت خـارجـی از مـسـائل درجـه اول نـظـام مـحـسـوب می‌شود: «دیپلماسی کار مجموعه نظام است، یعنی اختصاص به وزارت خارجه ندارد. مجموعه مدیریت کـلان نـظـام، متصدی مسئله دیپلماسی است. اما دستگاه تخصصی و کارخانه دیپلماسی و ستاد اصلی دیپلماسی، وزارت خارجه است.»
با توجه به جنگ اقتصادی که ایران به موجب بدعهدی غربیان و تحریم‌های ظالمانه با آن دست به گریبان است، یکی از اصول مهمی که همیشه در سیاست‌های جمهوری اسلامی وجود داشته و گاهی کمرنگ‌تر و گاهی پررنگتر مورد توجه دولتمردان بوده است، مسئله روابط با کشورهای دوست و همسایه و کشورهای منطقه است. در قانون اساسی نیز که مـعـتـبـرتـریـن سـنـد در سـیـاسـت خـارجـی است، این امر گوشزد شده است.
در اصل ۱۵۳ قانون اساسی چنین آمده است: «نـفـی و اجـتـنـاب از پـیـمـان‌هایی کـه مـوجب سلطه بیگانه بر منابع طبیعی، اقتصادی، فرهنگی و ارتش گردد و روابـط صـلح‌آمـیـز مـتـقـابـل بـا دول غـیـر مـحـارب.»
در حال حاضر بیش از هر دوره دیگری اساس سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران توسعه روابط عادلانه با کشورهای مختلف است.
داشتن روابط دیپلماتیک بین دو کشور براساس منافع مشترک شکل می‌گیرد. بدیهی است که کشورهای همسایه ایران در بسیاری از موارد از جمله مسائل اقتصادی و روابط تجاری دارای منافع مشترک بسیاری هستند. بر این روابط اصولی چون درک متقابل، رفتار حسنه و عدم مداخله در امور داخلی یکدیگر حاکم است.
چهار گروه از کشورها در قـانـون اسـاسـی جـمـهوری اسلامی دارای ارجحیت در برقراری روابط با ایران هستند:
همسایگان ایران، کشورهای مسلمان، کشورهای جهان سوم، کـشـورهـایـی کـه به نوعی یکی از نیازهای سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و یا نظامی ایران را بر طرف می‌سازند.
مقام معظم رهبری با تسلط بر قانون اساسی اولویت‌های سیاست خارجی را چنین بیان می‌فرمایند: «سـیـاسـت خـارجـی ایران به طور کلی بر این مبناست که ما با کشورها براساس قانون اساسی و براساس اصول اسلامی با کشورهایی که سر تعرّض با ما ندارند، رابطه خصمانه نداریم. کسانی که با ما سر تعرض دارند و شیوه خصومت در پیش می‌گیرند، مـا هـم در مـقـابل با آن‌ها خصومت‌آمیز برخورد می‌کنیم. اگر خصومت آن‌ها نظامی بود، ما هم مـتـقـابـلا خصومت نظامی خواهیم داشت. اما کشورهایی که با ما سر خصومت ندارند و مایلند بـا مـا ارتـبـاطات دوستانه یا برادرانه داشته باشند، ما نسبت به آن‌ها روی خوش نشان می‌دهیم و دست دوستی به سوی آن‌ها دراز می‌کنیم.»
ایشان با تأکید بر فرامین حضرت امام مبنی بر تقویت روابط خارجی سالم، دوستانه و محبت‌آمیز با کشورهای مسلمان و همسایه می‌فرمایند: «در سـیـاسـت خـارجـی محور اصلی حرکت ما از آغاز انقلاب ایجاد روابط متین و منطقی با همه کـشـورهـایـی بـوده کـه مـایـل بـودند انقلاب ما را و کشور ما را و ملت ما را در همان موضع شایسته‌ای که از آن برخوردارند، قرار بدهند و به چشم احترام به این همه نگاه کنند. در سـیـاسـت خارجی ما کشورهای همسایه نقش برجسته‌ای داشتند. کشورهایی که با ما روابط دوستانه و صمیمانه‌ای را از آغاز انقلاب ابراز می‌کردند نقش ویژه‌ای داشتند. کشورهای غـیـر مـتـعـهـد و کـشـورهـایـی کـه آمـاده بـودنـد بـه صـورت مـسـتـقل و جدا از تصمیم‌گیری‌های قدرت‌های مخاصم با ما درباره ما تصمیم بگیرند نقش ویژه‌ای داشتند. ما در سیاست خارجی خودمان این اولویت‌ها را همواره موردنظر قرار دادیم.»
در سیاست خارجی جمهوری اسلامی همواره تلاش مسئولان بر ایجاد آرامش و فراهم آوردن امکان صلح و همزیستی مسالمت‌آمیز در سطح منطقه بوده و جهت‌گیری کلی سیاست نظام به سوی گسترش و تقویت روابط بدون تشنج با کشورهای اسلامی و دولت‌های غیر محارب بوده است.
بنابراین سیاست جمهوری اسلامی ایران مشخصا ایجاد روابط متقابل با کشورهایی است که علاوه بر حفظ تمامیت ارضی و ایجاد امنیت، بیشترین منافع ملی را از نظر نظامی، سیاسی، اقتصادی و حتی فرهنگی برای کشور داشته باشند.
براساس همین اولویت سیاست خارجی جمهوری اسلامی، مقام معظم رهبری در چند هفته اخیر با امیر قطر و رؤسای جمهور سوریه، ونزوئلا، تاجیکستان، ترکمنستان و قزاقستان دیدار و گفتگو داشته و با جدیت در مورد مسائل مهم منطقه و جهان با آن‌ها به بحث و تبادل نظر پرداختند.
ایشان در تمامی این دیدارها به این موضوع اشاره کردند که روابط ایران و کشورهای منطقه باید بیش از گذشته گسترش پیدا کند و با اینکه پیشرفت‌های خوبی صورت گرفته و سطح روابط افزایش یافته است اما با نقطه مطلوب فاصله دارد و نیازمند تلاش بیشتری در این زمینه است.
رهبری با تأکید بر اشتراکات تاریخی و فرهنگی و زبانی کشورهای همسایه بر لزوم همکاری‌های علمی و امنیتی مانند تشکیل کمیته علمی و یا همکاری‌های نظامی مانند ساخت پهباد تأکید کردند.
با توجه به سخنان رهبر انقلاب در این دیدارها شاخص‌های روابط دیپلماتیک با همسایگان در سیاست خارجی جمهوری اسلامی به خوبی روشن می‌شود که از جمله می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
موضوع حمایت فلسطین و مقابله با اقدامات رژیم صهیونیستی به عنوان دشمن مشترک در منطقه
تقویت پیوند بین کشورها براساس نقاط و منافع مشترک
ارتقای همکاری‌های اقتصادی
مقاومت و ایستادگی در مقابل زورگویی و زیاده‌خواهی‌های غرب در منطقه
تقویت روابط از طریق همفکری و همکاری‌های مشترک
ارتقای همکاری‌ها در زمینه‌های علمی و فناوری و صنعتی و دانش‌بنیان
توجه به گسترش تروریسم و رشد گروه‌های تکفیری در منطقه و لزوم همکاری‌های نظامی و امنیتی
توجه به خطر توسعه ناتو و گسترش نفوذ غرب
رهبر معظم انقلاب با درایت و تیزبینی با اشاره به نقاط مشترک ایران با هر یک از این کشورها به توسعه روابط در زمینه‌هایی که منافع مشترک را برای دو کشور ایجاد می‌کند، تأکید کردند. ایشان با هوشیاری و نکته‌سنجی و شناخت ظرفیت‌ها و مناسبات مختلف هر کشور به بیان نکات و زمینه‌های همکاری و حتی نگرانی‌های مشترک ایران با آن‌ها پرداختند و علاوه بر ایجاد حس همدلی و نزدیکی، آمادگی کشور را در گسترش همکاری‌ها در موارد گوناگون اعلام کردند.
هیچ کشوری به تنهایی و با انزوا نمی‌تواند به پیشرفت دست پیدا کند. استفاده از ابزار دیپلماتیک و داشتن سیاست خارجی پویا و فعال رکن اساسی در این راه است. سهل‌ترین و امن‌ترین نوع ارتباط، رابطه با کشورهای همسایه است که با انگیزه‌های مختلف از جمله خطر دشمن مشترک و یا نیاز به تبادل علم و صنعت و تجارت با یکدیگر پیوند می‌خورند.
در روابط بین‌الملل چیزی که باعث ایجاد قدرت یک کشور می‌شود، وجود هم‌پیمانانی است که در شرایط مختلف می‌شود روی آن‌ها حساب باز کرد. این هم‌پیمانان براساس منافع مشترک مادی و معنوی دور یکدیگر جمع شده و با همکاری و گسترش روابط علاوه بر ایجاد امنیت، موجب پیشرفت و ترقی یکدیگر می‌شوند.
امید است که سایر نهادهای مرتبط با سیاست خارجی مشی رهبر انقلاب را سرلوحه کار خود قرار دهند و با نگاه به توان داخلی و توسعه روابط با همسایگان و کشورهای منطقه و کشورهایی که دارای منافع مشترک با جمهوری اسلامی ایران هستند، به برون‌رفت کشور از مشکلات کمک کنند تا در این شرایط حساس جمهوری اسلامی بتواند از این پیچ تاریخی به سلامت عبور کند و مردم را به ساحل آرامش در پرتو عدالت و آسایش برساند.
انتهای پیام/۴۱۶۴/
انتهای پیام/
